Wie het beste kan raden wat professor Kinneging wil horen (2024)

Er bestaat geen enkele aanwijzing voor antisemitisme binnen de afdeling van hoogleraar Paul cl*teur, concludeerde een onafhankelijke onderzoekscommissie vorige week. Goed nieuws voor de Universiteit Leiden. Via Forum voor Democratie-senator cl*teur was de crisis binnen die partij de Leidse rechtenfaculteit binnengemarcheerd. Vermeend antisemitische appjes binnen de gelederen van Forum leidden tot de openlijke vraag van een groep promovendi of cl*teur wel genoeg tegen extremisme had geageerd.

Is van antisemitisme geen sprake, de onderzoekscommissie onder leiding van oud-Hoge Raad-president Geert Corstens waarschuwt wel dat de afdelingen van cl*teur en zijn collega-hoogleraren Afshin Ellian en Andreas Kinneging (Encyclopedie van de rechtwetenschap en Rechtsfilosofie) een gesloten bolwerk lijken te zijn. Dat komt door een geïsoleerde positie in het gebouw van de rechtenfaculteit én door de „ideologische positioneringen” van de drie professoren. Corstens spreekt van „een op zichzelf staand eiland”.

Vakgenoten kijken al langer met zorg naar wat bekend staat als het ‘conservatieve bolwerk’ van de Leidse rechtenfaculteit, de oudste en grootste van het land. Vanuit een beveiligd zolderhoekje brengen cl*teur, Ellian en Kinneging studenten de grondbeginselen van het recht bij. Hun gang is afgeschermd wegens bedreigingen van Ellian uit radicaal-islamitische hoek.

Alle drie maakten naam met hun conservatieve gedachtegoed maar hun denkbeelden verschillen. cl*teur is sterk antireligieus en hecht grote waarde aan de vrijheid van meningsuiting. Ellian is vooral islamkritisch, terwijl Kinneging reactionair is: hij zet zich af tegen de moderne tijd en put inspiratie uit geschriften van kerkvaders, de Bijbel en de Koran.

De drie proberen het maatschappelijk debat aan te zwengelen: over de vrijheid van meningsuiting, over grenzen van de democratische rechtsstaat, over de internationale rechtsorde of over de scheiding der machten. Maar in hoeverre kan of mag je zulke grondbeginselen van de rechtsstaat – toch een kernwaarde van de Leidse rechtenfaculteit – als docent ter discussie stellen, vragen sommige vakgenoten zich af. Gingen de drie niet te ver in hun uitgesproken denkbeelden? En is het wenselijk dat twee van de drie, cl*teur en Kinneging, openlijk verbonden waren met de rechtspopulistische partij van Thierry Baudet?

NRC sprak meer dan dertig betrokkenen over het instituut en stuitte daarbij op een nieuw gegeven: de universiteit had recentelijk nóg een onderzoek op deze afdeling gelast, naar afdelingsvoorzitter rechtsfilosofie hoogleraar Kinneging.

Rector magnificus Carel Stolker gaf op 14 juli 2020 opdracht aan de Klachtencommissie Ongewenst Gedrag om gedragingen van de hoogleraar te onderzoeken. Studenten zouden zich bij zijn vak ‘geschiedenis van rechtsfilosofie en ethiek’ „geïntimideerd, onveilig en academisch onvrij” hebben gevoeld. Stolker gaf de commissie opdracht onder meer te onderzoeken: seksuele intimidatie, discriminatie, schelden, en het heimelijk maken van opnames en delen daarvan met derden.

Bevroren beelden

Andreas Kinneging (1962) geldt als een begenadigd docent. De hoogleraar rechtsfilosofie in Leiden is voor veel studenten een openbaring, voor sommigen zelfs de meest inspirerende docent uit zijn of haar studententijd. Een intellectueel zwaargewicht bovendien.

De problemen begonnen toen vorig voorjaar door corona de hoorcolleges geschrapt werden. Kinneging daagt zijn studenten graag uit met de socratische methode. Door voortdurend vragen stellen komt de gesprekspartner tot een beter inzicht van wat hij of zij wel en niet weet – dat is de weg naar kennis. Maar online werkte die aanpak slecht door bevroren beelden en slecht geluid.

Kinneging begon studenten actief te ontmoedigen zich voor zijn vak in te schrijven. Hoe moest hij een socratische dialoog voeren voor een pc met twintig cameraatjes of meer? Als hij de aanmeldingen ziet binnenstromen probeert hij half maart telefonisch een student te overreden zich terug te trekken. De student wil niet van uitstel weten wegens zijn zomerbaan bij een advocatenkantoor; Kinneging noemt dat „geen echte baan”.

In de groepsapp van studenten legt hij op 26 maart het „probleem” op het bordje van de studenten: 21 schreven zich in terwijl hij op 11 rekende. „De kans dat we online een goed gesprek kunnen voeren is nu wel heel klein aan het worden”, schrijft hij. „Als het niet lukt, betekent dat geen online college voor iedereen.”

Uiteindelijk komen de studenten in samenspraak met Kinneging tot een oplossing: een collegevorm waarbij slechts vier of vijf van de 21 deelnemers actief betrokken worden in het college en de rest in de ‘toeschouwersrang’ meedoet zonder in beeld te zijn. Elke week een ander groepje.

Patriarchaal gezinsleven

In 2012 kreeg Kinneging enige landelijke bekendheid. Toen PowNews-verslaggever Rutger Castricum met draaiende camera bij hem thuis aanbelde voor een onaangekondigd interview, zei hij: „Zie je die plomp daar? De volgende keer dat jullie hier in de buurt komen, dan gaan jullie erin, met camera en al. En als ik iets zie op televisie van wat jij zonet hebt opgenomen, weet ik jou te vinden. Goed begrepen?”

Buiten de schijnwerpers speelt Kinneging een rol als prominent denker. Hij was een belangrijke inspiratiebron van Thierry Baudet, en was tot voor kort lid van Forum voor Democratie. Hij stond op de ‘menukaart’ van cursussen van het wetenschappelijk bureau van FVD. Actieve leden konden zich laten bijscholen in de inzichten van de Franse denker Alexis de Tocqueville. Kinneging reikte „een breed theoretisch werk aan wat helpt om Forum voor Democratie beter te begrijpen”. Dezelfde materie behandelde hij in 2017 bij een training van medewerkers en (kandidaat-)volksvertegenwoordigers van Forum.

De Leidse hoogleraar is een groot liefhebber van de klassieken. Van de Griekse wijsgeren Aristoteles en Plato, en van christelijke denkers als Thomas van Aquino en Augustinus van Hippo. Feminisme noemt hij een wereldvreemde ideologie, een misvatting. Zijn opvatting: een man behoort kinderen te verwekken bij zijn vrouw. Dat is een plicht en een van de voornaamste doelen van het leven. Daar tegenover staat de plicht van de vrouw het bed met de man te delen. ‘Geen zin’ is geen excuus, meent Kinneging. Dan maak je maar zin, zegt de hoogleraar rechtsfilosofie in zijn laatste boek, en die ideeën komen ook in colleges aan bod.

Kinneging pleit voor een patriarchaal gezinsleven, dat vloeit volgens hem voort uit de biologische verschillen tussen man en vrouw. Vrouwen zijn prooi, mannen jagers met dierlijke driften – die ‘moeten hun kwakje kwijt’. „Het genot dat een neukpartij voor een man oplevert is enorm”, zei hij in een podcast met Jort Kelder. Geldt dat ook niet voor vrouwen, wierp Kelder tegen, zij gaan toch ook vreemd? Kinneging ontwijkend: „Vroeger zeiden ze altijd ‘heet in de mond, koud in de kont’. Mensen die zoveel over seks praten doen er meestal zelf niet aan.”

Roodkapje

Vlak na de aftrap van het online practicumvak ‘geschiedenis van rechtsfilosofie en ethiek’, klaagt een student in april 2020 per mail bij Kinneging over diens gedrag, dat hij als „erg vervelend” heeft ervaren. De hoogleraar reageert niet. In de weken erna groeit de onvrede over ‘intimiderend’ gedrag. Studenten delen die eerst met een directe collega van Kinneging en daarna met de vertrouwenspersoon van de universiteit. Zeker vier van de 21 deelnemers melden zich eind juni na afloop van de collegereeks met klachten over Kinneging bij de eindverantwoordelijke decaan van de rechtenfaculteit.

Eén student klaagt over seksuele intimidatie. Ze zegt zich vies en geïntimideerd te hebben gevoeld na colleges met „seksistische, vunzige opmerkingen tegenover vrouwelijke studenten”. Over de symboliek in het sprookje ‘Roodkapje’ zou Kinneging gezegd hebben dat het ging over jonge onschuldige vrouwen zoals zij, die beschermd moeten worden tegen mannen die seks met haar willen (de wolf). Een andere studente, vertellen verschillende deelnemers, zou hij hebben uitgelegd dat mannen doen alsof zij verliefd zijn om seks te kunnen krijgen, waarbij hij zei: „Ik doe alsof ik verliefd op jou ben, maar eigenlijk wil ik alleen maar met je naar bed.”

Eén studente zegt zich vies te hebben gevoeld na colleges met „seksistische, vunzige opmerkingen tegenover vrouwelijke studenten”

Meerdere studenten uiten hun zorgen over de manier waarop Kinneging in de les tekeer kan gaan. Zo wordt de levensbeschouwelijke achtergrond van twee studenten door de hoogleraar gehekeld (‘kom eens uit je gereformeerde bubbel’), waarbij hij eenmaal ook de familie van een student vanwege die signatuur wegzet. „In het algemeen staat hij niet echt open voor andere meningen dan die van hem”, vertelt een voormalig student die verschillende colleges bij Kinneging liep. „Als je iets zegt dat tegen zijn eigen verhaal in gaat, kan hij erg boos worden. Ook tegen jonge bachelorstudenten.”

‘Pain in the ass’

Eén student wordt tijdens het online college uitgescholden, melden verschillende studenten in hun evaluatie. Hij stelde een vraag die volgens Kinneging geen verband hield met de filosofische tekst die voorlag. De professor noemde de student „een pain in the ass” en een „irritant mannetje”. De student moest zijn excuses aanbieden en Kinneging droeg hem op zijn „mond te houden en geen vragen meer te stellen”. De student voelde zich vernederd.

Een andere student neemt vóór zij haar klacht indient een collega van Kinneging in vertrouwen, niet wetend wat te doen. Hij is universitair docent van dezelfde afdeling en mailt terug dat dit soort dingen bij Kinneging „al vaker (…) zijn gebeurd waarbij zijn grillige karakter en zijn intimiderende wijze van argumenteren een evident grote rol hebben gespeeld”. Hij laat weten dat „openbaarheid enerzijds nodig is, anderzijds belemmerend werkt [voor] carrièrekansen”. Op 29 mei schrijft hij: „Ik ken hem nu al bijna 25 jaar als collega en het wordt de laatste jaren steeds erger. Daar kan ik een boek over schrijven waar W.F. Hermans bleek bij zou afsteken.” Desgevraagd zegt de docent tegen NRC dat die laatste opmerking een beetje overdreven was. „Je wilt blijk van begrip geven. Ik neem terug dat het steeds erger wordt. Dat is pastorale overdrijving.”

Binnen een paar dagen nadat de studenten zich vertrouwelijk bij decaan Joanne van der Leun hebben gemeld, zijn de grieven intern uitgelekt. Kinneging appt de deelnemers aan het college dat „twee van jullie” zich hebben beklaagd over „mijn ‘agressieve’ en ‘dominerende’ stijl van college geven”.

Hij constateert dat slechts een op de vijf studenten het vak heeft geëvalueerd: met tweemaal een 4, eenmaal een 1 en eenmaal een 8 – gemiddeld een 4,3. Dat is onder de maat. Evaluatie door studenten is voor universiteiten een onmisbaar instrument om te bepalen of een docent goed functioneert. Kinneging roept alle studenten op hun ervaringen met de decaan te delen, zodat die weet wat de ‘zwijgende meerderheid’ ervan vindt.

De klagers melden dit direct bij decaan Van der Leun. Zij waarschuwt hem een paar dagen later: „Beste Andreas, (…) Het is van groot belang dat je nu per direct stopt met hierover communiceren met studenten per app of mail want dit leidt tot onrust. Met vriendelijke groet, Joanne”.

Na Kinnegings oproep ontvangt de decaan nog veertien reacties van studenten. Vijf zijn uitgesproken negatief en zes lovend. Eén student zegt geen oordeel te kunnen geven uit vrees voor de gevolgen. Uiteindelijk blijkt ruwweg de helft van de studenten negatief over de wijze waarop Kinneging met zijn studenten omgaat.

Decaan Van der Leun schrijft op 13 juli het college van bestuur over de „zorgelijke meldingen” van vier studenten. In haar mail somt ze klachten van studenten op. „Als iets de hoogleraar niet aanstaat snoert hij de student de mond en brandt de student af voor het oog van anderen. Hierdoor leren mensen af iets te zeggen.” Eén student schrijft dat de socratische discussie „meer leek op ‘wie kan het beste raden wat prof. Kinneging wil horen’. Dat deed afbreuk aan de veilige sfeer, maar ook aan onze vrijheid om onze eigen mening te verkondigen”.

Kinneging komt erachter wie de klagers zijn. Dat heeft hij gehoord van collega’s, laat hij de decaan weten. De klagers zijn ontgoocheld, maar het lekken van hun namen krijgt weinig aandacht. Tijdens de procedure tovert Kinneging opnames van colleges en mondelinge tentamens tevoorschijn die zonder instemming van studenten zijn gemaakt, zo is direct duidelijk.

Grenzen van betamelijkheid

Op 13 november concludeert de klachtencommissie dat Kinneging een „onveilige c.q. intimiderende sfeer” tijdens college heeft gecreëerd door ongevraagd opnames van colleges te maken. Dat is ongewenst gedrag, volgens de commissie. De manier waarop hij in een college een van de klagers als „irritant mannetje” terechtwees wordt eveneens als intimiderend aangemerkt. Ook het aanspreken van een student op zijn christelijke achtergrond is ongewenst gedrag. Tweemaal overschreed Kinneging zo „de grenzen van betamelijkheid”. Het bericht waarin Kinneging na klachten andere studenten opriep alsnog evaluaties naar de decaan te zenden heeft een sturend karakter, vindt de commissie.

Kinneging zegt tegen de klachtencommissie zich niet in de verwijten van seksuele intimidatie te herkennen. Hij stelt gedachtenexperimenten te gebruiken om studenten tot inzicht te laten komen. Hoewel een van de vrouwelijke klagers het gedrag van Kinneging als „onprettig en onnodig seksualiserend” heeft ervaren, oordeelt de commissie dat van seksuele intimidatie geen sprake is geweest. Met als argument dat uit alle „overige getuigenissen” (van vier mannelijke studenten die op verzoek van Kinneging waren opgeroepen bij de hoorzitting) niet blijkt „dat verweerder zich seksueel intimiderend jegens vrouwelijke studenten zou hebben gedragen”.

Van de negen klachten die tegen Kinneging zijn ingediend, zijn er vier gegrond verklaard. De commissie adviseert het college van bestuur dat Kinneging zijn didactiek moet verbeteren. Hij zal, in overleg met de decaan en al dan niet met behulp van een coach, moeten leren hoe hij „zijn vermogen tot reflectie op eigen gedrag en de invloed daarvan op studenten kan bevorderen met als doel een inclusief klimaat te scheppen”.

Cijfers van een jaar eerder

Het totaaloordeel van 4,3 voor Kinnegings collegereeks blijkt niet in het universitaire systeem terug te vinden. Decaan Van der Leun legt desgevraagd uit dat de centrale dienst die de rapportages opstelt, de procedure te vroeg sloot. Die is na een paar dagen heropend waarna – ongeveer parallel met Kinnegings oproep aan studenten om zijn colleges alsnog te beoordelen – drie extra recensies binnenkwamen die het cijfer naar een 6 tilden.

Deze 6 was evenmin voor studenten terug te vinden. In de digitale vakomgeving bleken, met wat kleine aanpassingen, maandenlang de hoge cijfers van studenten van het collegejaar ervoor te zijn gebruikt, toen een andere docent hetzelfde vak gaf. Totaaloordeel voor Kinnegings mastervak: een 9.

Dat komt volgens de decaan doordat „of de duvel ermee speelt” op de faculteit zelf opnieuw iets is misgegaan. „Er zijn bij 30 van de 200 rapporten kopieën van het jaar ervoor ingevoerd.” Het is nog niet duidelijk of dat door een menselijke of door een computerfout is veroorzaakt. De universiteit corrigeerde vrijdag het cijfer in een 6.